Do utraty kontroli nad masturbacją i oglądaniem pornografii dochodzi m.in., gdy stają się one jedynym sposobem regulowania naszego samopoczucia – rozładowywania napięcia i poprawiania nastroju. Wraz z rozwojem uzależnienia osoba sięga po pornografię w coraz większym stopniu w sposób niekontrolowany, obsesyjny i o wiele częściej, niż początkowo, a masturbacja staje się przymusem, bez którego nie sposób normalnie funkcjonować i czuć się dobrze – radzić sobie ze stresem w szkole lub w pracy. Podstawowym leczeniem uzależnienia od pornografii i masturbacji jest psychoterapia.
Masturbacja jest jednym ze sposobów rozładowywania napięcia seksualnego, z którego korzystają zarówno mężczyźni, jak i kobiety w różnym wieku. Ma to miejsce zwłaszcza, gdy nie pozostają aktualnie w relacji seksualnej z inną osobą. Masturbacja jest często jednym z pierwszych rodzajów aktywności seksualnej człowieka, najczęściej podejmowany w okresie dojrzewania1.
Masturbacja młodzieńcza
Sama w sobie masturbacja nie stanowi przejawu zaburzonego rozwoju. Poza niektórymi sytuacjami, gdy staje się ona nałogowa (poza kontrolą osoby) lub prowadzi do zagrożenia zdrowia i/lub życia, masturbacja młodzieńcza ma charakter rozwojowy (zdrowy) i często mija wraz z pojawieniem się innych, bardziej dojrzałych form aktywności seksualnej1. Problemem staje się także wtedy, gdy zaczyna spełniać inne funkcje, aniżeli zaspokojenie potrzeb seksualnych, np. zaczyna być konieczna do radzenia sobie ze stresem. Poleganie na masturbacji jako na sposobie radzenia sobie z trudnymi emocjami może być dla naszego zdrowia psychicznego bardzo szkodliwe7.
Do masturbacji młodzieńczej o wiele częściej przyznają się chłopcy. Uważa się, że różnica ta wynika z silniejszego pobudzenia seksualnego chłopców w okresie dojrzewania oraz z większej akceptacji społecznej dla tego typu zachowań u mężczyzn. Być może także z tych względów to właśnie mężczyźni są bardziej narażeni na rozwój uzależnienia od masturbacji i pornografii2. W badaniu „Seksualność Polaków” z 2011 roku, ponad połowa Polaków w wieku 15-49 (52%) przyznaje, że miała doświadczenia związane z masturbacją. Co piąta osoba badana (22%) przyznała, że nadal podejmowała tę formę aktywności seksualnej3.
Masturbacja w niektórych uzasadnionych przypadkach może mieć jednak także walory terapeutyczne. Tzw. trening masturbacyjny to rodzaj samodzielnej pracy terapeutycznej, wykorzystywanej w terapii anorgazmii u kobiet lub przedwczesnego orgazmu u mężczyzn. Trening autostymulacyjny w przypadku kobiet opiera się na założeniu, że podczas masturbacji kobieta ma możliwość spokojnego poznania swojego ciała, jego pobudliwości, przyzwyczajenia się do stymulacji, a później wykorzystania tej wiedzy podczas współżycia z drugą osobą. Autostymulacja ma za zadanie pomóc kobiecie w pokonaniu oporów psychologicznych i poddaniu się podnieceniu seksualnemu. Z kolei w przypadku mężczyzn, którzy mają problem z przedwczesnym wytryskiem, trening masturbacyjny może pomóc w obniżeniu pobudliwości, a w konsekwencji wydłużeniu czasu stymulacji potrzebnej do osiągnięcia orgazmu.
Pornografia w internecie
Pornografia, podobnie jak miało to miejsce w przypadku masturbacji, częściej stanowi przedmiot zainteresowania mężczyzn, aniżeli kobiet. Do tego rodzaju aktywności w badaniu z 2011 roku przyznało się 55% mężczyzn oraz 20% kobiet3. Materiały erotyczne i pornograficzne w internecie służą najczęściej użytkownikom sieci w różnym wieku jako źródło stymulacji seksualnej oraz materiał edukacyjny i inspirację do urozmaicenia własnego życia seksualnego. Tak jak masturbacja, również pornografia nie jest sama w sobie zła z punktu widzenia rozwoju seksualnego człowieka, pod warunkiem, że jej odbiorcą jest dojrzała seksualnie osoba, która korzysta z niej w sposób kontrolowany i nie odczuwa z tego powodu subiektywnego cierpienia, czy trudności w relacjach intymnych i związkach seksualnych.
Pornografia może mieć walory terapeutyczne. Pary mogą wykorzystywać materiały pornograficzne w celu poradzenia sobie z posiadanymi zahamowaniami seksualnych, unikania rutyny i urozmaicenia swojego życia seksualnego. Korzystanie z takich materiałów musi odbywać się za zgodą i przyzwoleniem obu uczestników relacji i być poprzedzone rozmową na ten temat. Wówczas pornografia może mieć wręcz charakter terapeutyczny. Niekiedy w czasie terapii seksualnej pary, specjalista pracujący ze związkiem może wręcz zalecić wspólne zapoznanie się z takimi materiałami i wspólną rozmowę na ten temat, by przedyskutować różnego rodzaju obawy czy pragnienia.
Pornografia miewa jednak także bardzo negatywny wpływ na rozwój seksualny człowieka. Na przykład, gdy stanowi jedyne źródło informacji o seksualności oraz jej odbiorcami są osoby niedojrzałe psychoseksualnie, takie jak młodzież, a w szczególności dzieci. Aktywność seksualna przedstawiana w filmach pornograficznych oraz występujący w nich modele/modelki prezentują często nienaturalny przebieg stosunku (np. pod względem czasu jego trwania) i przerysowane reakcje seksualne. Może to wpływać na wykształcenie się u młodych osób nierealnych oczekiwań co do własnego ciała i aktywności seksualnej, co w konsekwencji może obniżyć satysfakcję z życia seksualnego lub wręcz prowadzić do zaburzeń psychicznych i seksualnych, takich jak zaburzenia erekcji, nerwica lub zaburzenia nastroju. Osoby, których oczekiwania co do własnego życia seksualnego oraz seksualności ich partnerów były budowane głównie w oparciu o filmy pornograficzne mogą przeżywać znaczny lęk i niepokój w sytuacjach intymnych – mogą obsesyjnie martwić się, czy są wystarczająco atrakcyjne, sprawne seksualnie itp.
Dlaczego ludzie sięgają po pornografię w trudnych chwilach?
Opisaliśmy powyżej masturbację i pornografię, jako przejawy rozwoju psychoseksualnego, które same w sobie nie wskazują na występowanie zaburzenia i trudności natury psychicznej. Niniejszy artykuł dotyczy jednak szczególnej sytuacji – uzależnienia od pornografii i masturbacji – a więc sytuacji nierozwojowej, będącej stanem, wymagającym specjalistycznego leczenia psychoterapeutycznego.
Masturbacja, której często dotyczy korzystanie z dostępnej w sieci pornografii, może dla młodego człowieka stać się prostym i dostępnym sposobem na regulowanie napięcia psychicznego. Gdy dana osoba nie potrafi konstruktywnie radzić sobie ze stresem, osiąganie satysfakcji seksualnej podczas oglądania filmów lub zdjęć pornograficznych pozwala na chwilowe zapomnienie o trudnych przeżyciach i tworzy iluzję chwilowej ucieczki od kłopotów życiowych.
Gdy odczuwasz zaniedbanie, upokorzenie, porzucenie, opuszczenie, wchodzenie na strony pornograficzne pozwala zapomnieć o złym samopoczuciu. Kiedy nasz repertuar mechanizmów radzenia sobie z przykrymi przeżyciami zawęża się i coraz bardziej zaczynamy polegać na masturbacji i pornografii, może dojść do pojawienia się przymusu masturbacji i oglądania pornografii, ponieważ nic innego nie jest już w stanie uśmierzyć psychicznego bólu tak skutecznie.
Dla młodego człowieka, który na co dzień jest przeciążony wymaganiami w szkole, na studiach, w pracy, masturbacja i pornografia mogą być sposobem na doznanie ulgi i obniżenie poziomu przeżywanego napięcia. W wyniku przyzwyczajenia się do takiego reagowania, jako jedynego lub głównego sposobu regulowania napięcia psychicznego, może zacząć rozwijać się uzależnienie. Ponieważ przeżywanie orgazmu związane jest z silnym pozytywnym przeżyciem fizjologiczno-emocjonalnym, które poprawia nastrój. Gdy brak jest innych sposobów na radzenie sobie ze stresem, lękiem, złym samopoczuciem, może dojść do wykształcenia się i utrwalenia w mózgu mechanizmów podobnych do tych, które obserwujemy w przypadku rozwoju uzależnienia od substancji psychoaktywnych – wykształca się rodzaj obsesji. Organizm domaga się coraz więcej i więcej tego typu doświadczeń, gdyż przyzwyczaił się do tego, że właśnie w taki sposób odzyskuje spokój, znika irytacja i rozdrażnienie.
Uzależnienie od pornografii i masturbacji
Uzależnienie od pornografii i masturbacji można rozpoznać wtedy, gdy potrzeba oglądania materiałów erotycznych i pornograficznych staje na pierwszym miejscu. Badacze nie są zgodni, czy zespół objawów związanych z kompulsywną, a więc niekontrolowaną i przymusową, masturbacją i oglądaniem pornografii można zaklasyfikować jako uzależnienie w taki sam sposób, jak mówimy o uzależnieniu od alkoholu lub narkotyków i czy nie powinno być nazywane inaczej5. Bez względu na nazewnictwo bezsporne pozostaje to, że coraz więcej młodych osób, w szczególności mężczyzn, korzysta z pornografii i masturbacji w sposób niekontrolowany i wiąże się to często z osobistym cierpieniem tych osób. Niezależnie zatem, czy niekontrolowane i przymusowe korzystanie z pornografii i masturbacji nazwiemy uzależnieniem, czy nie, istnieją pewne cechy tych zachowań, które powinny być dla nas sygnałem alarmowym i skierować nas na konsultację do specjalisty. Psycholog-seksuolog i/lub wykwalifikowany psychoterapeuta pomogą nam ocenić, czy to, co przeżywamy i jak się zachowujemy wymaga terapii. Nie każdy rodzaj masturbacji i korzystanie z pornografii, jak wspomnieliśmy, musi być przejawem zaburzenia. Diagnozy powinien dokonać jednak specjalista.
- O potrzebie specjalistycznej konsultacji mogą świadczyć m.in.:
- poświęcanie dużej ilości czasu na masturbację i oglądanie pornografii, notoryczne zaniedbywanie innych, ważnych, nie związanych z seksem aktywności i zobowiązań, np. szkołę i pracę;
- ze względu na odczuwany przymus i niemożność powstrzymania się, masturbowanie się i oglądanie pornografii w szkole, miejscu pracy, środkach komunikacji;
- powtarzająca się masturbacja lub fantazje seksualne w reakcji na takie stany emocjonalne jak: lęk, przygnębienie, znudzenie, poirytowanie;
- powtarzające się nieskutecznie próby kontroli lub znacznej redukcji zachowań lub fantazji seksualnych;
- bagatelizowanie negatywnego wpływu niekontrolowanej masturbacji i korzystania z pornografii;
- powtarzające się cykle: stres – masturbacja – poczucie winy – stres;
- pojawienie się trudności w relacji, w związku z oglądaniem stron pornograficznych i masturbacją;
- poszukiwanie coraz bardziej urozmaiconych treści, sięganie po coraz bardziej „szokujące”, „dziwne” materiały, do których wcześniej byśmy nie sięgnęli;
- postrzeganie masturbacji jako najlepszego źródła satysfakcji seksualnej („najprzyjemniejszego seksu”), pomimo pozostawania aktualne w relacji seksualnej z inną osobą.
Psychoterapia w leczeniu uzależnienia od pornografii i masturbacji
Zaburzone korzystanie z pornografii i masturbacji, które opisujemy powyżej wymaga często specjalistycznego leczenia psychoterapeutycznego. Psychoterapeuta bądź psycholog są potrzebni m.in. dlatego, że osoby nałogowo korzystające z pornografii i masturbacji stosują tzw. system iluzji i zaprzeczeń6 – oszukują się, często minimalizują negatywne skutki swojej aktywności i mogą nie być w stanie samodzielnie otwarcie mierzyć się z problemem. Jest to sposób myślenia będący poza ich świadomą kontrolą.
Brak wdrożenia specjalistycznego leczenia może przyczynić się do utrwalenia problemu i wzmocnienia mechanizmu uzależnienia, a to z kolei może przełożyć się na zdecydowanie większe trudności w uporaniu się z problemem w przyszłości. Wczesne przyznanie się do trudności i uznanie konieczności konsultacji ze specjalistą może znacznie zwiększyć nasze szanse na wyleczenie. Kompulsywna masturbacja, gdy nie jest leczona może znacznie obniżać ogólną jakość życia, satysfakcję ze związku, życia zawodowego. Może także przyczyniać się do rozwoju zaburzeń depresyjnych i adaptacyjnych, ponieważ często wywołuje w osobie, której dotyczy poczucie bezsilności, brak motywacji, życiowe osamotnienie, brak kontroli nad swoim zachowaniem, poczucie winy itp.
Poradzenie sobie z negatywnymi skutkami kompulsywnej masturbacji i oglądania pornografii jest możliwe. Wymaga to zindywidualizowanej terapii. Podczas spotkań diagnostycznych szczególnie ważne jest nazwanie i zrozumienie tego, jaki rodzaj negatywnych przeżyć emocjonalnych wyzwala w osobie obsesyjne myślenie o pornografii i przymus masturbacji. W przypadku każdej osoby przeżycia te będą inne. Poznanie tzw. wyzwalaczy pozwoli zminimalizować pojawienie się przymusu masturbacji, a z czasem wygasić tego rodzaju pragnienia. W przebiegu terapii ważne jest także wypracowanie alternatywnych sposobów radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami oraz stopniowa rezygnacja z pornografii, jako źródła stymulacji seksualnej m.in. na rzecz relacji z drugą osobą, gdy jest to możliwe. Z pomocą terapeuty możliwe jest wprowadzenie trwałej zmiany w sposobie przeżywania i zachowania, zmodyfikowania kompulsywnych, przymusowych zachowań.
Czas trwania terapii jest indywidualny, może trwać od roku do kilku lat. Niekiedy ustąpienie przymusu masturbacji i oglądania pornografii zajmuje krótszy czas, lecz pełne leczenie wymaga często uporanie się także z innymi zaburzeniami i problemami natury psychicznej. Bywa, że kompulsywna masturbacja i obsesyjne fantazje seksualne są jedynie objawem większych trudności w radzeniu sobie ze stresem, poczuciem własnej tożsamości lub zaburzeń nastroju. Kompulsywna masturbacja może być np. objawem uzależnienia od seksu4.
Piśmiennictwo:
- Beisert, M. (2011). Trud dojrzewania seksualnego. W: M. Beisert (red.), Seksualność w cyklu życia człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Ross M.W., Månsson S.-A., Daneback K. Prevalence, severity, and correlates of problematic sexual Internet use in Swedish men and women. Arch. Sex. Behav. 2012;41:459–466. doi: 10.1007/s10508-011-9762-0.
- Izdebski, Z. (2012). Seksualność polaków na początku XXI wieku. Studium badawcze. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Bilejczyk, A., Muldner-Nieckowski, Ł. (2019). Hiperseksualność jako problem kliniczny: perspektywa poznawczo-behawioralna. W: M. Rawińska (red.), Zaburzenia seksualne a psychoterapia poznawczo-behawioralna. Warszawa: PZWL.
- de Alarcón, R., de la Iglesia, J. I., Casado, N. M., & Montejo, A. L. (2019). Online Porn Addiction: What We Know and What We Don’t-A Systematic Review. Journal of clinical medicine, 8(1), 91. doi:10.3390/jcm8010091
- Carnes, P. (2001). Od nałogu do miłości. Jak wyzwolić się z uzależnienia od seksu i odnaleźć prawdziwe uczucie. Poznań: Media Rodzina.
- Carvalheira, A., Træen, B., & Stulhofer, A. (2014). Masturbation and Pornography Use Among Coupled Heterosexual Men With Decreased Sexual Desire: How Many Roles of Masturbation? Journal of Sex & Marital Therapy, 41(6), 626–635. doi:10.1080/0092623x.2014.958790