ADHD to zaburzenie zazwyczaj kojarzone z dziećmi, ale z tym problemem zmagają się nie tylko najmłodsi. Dotyka ono 2-5 proc. osób dorosłych.
Diagnoza i leczenie ADHD
ADHD to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jego objawy pojawiają się w dzieciństwie, ale nie zawsze, z różnych powodów, zostają powiązane z tym problemem. Niekiedy uważa się, że powodem zachowania dziecka są na przykład problemy wychowawcze związane z sytuacja rodzinną. Często osoby dotknięte ADHD dopiero jako dorośli podczas wizyty u psychiatry dowiadują się, że ich problemy mogą wynikać z tej dysfunkcji. Wtedy zaczynają sobie przypominać wiele sytuacji w dzieciństwie, które świadczyły o tym zaburzeniu.
Na blogach poświęconych ADHD często można przeczytać poruszające wpisy dorosłych już osób zmagających się z tą dolegliwością:
W szkole uważano mnie zawsze za źle wychowanego, niegrzecznego, złośliwego. Tymczasem ja po prostu nie mogłem wysiedzieć w miejscu. Naprawdę próbowałem, kiedy nauczyciel prosił, udawało się minutę lub dwie, po tym czasie musiałem coś zrobić: przekręcić się w drugą stronę, wstać na chwilę, kręcić długopisem. Nic nie mogłem poradzić na to, że kiedy się cieszę krzyczę z radości, a kiedy jest zły, krzyknę ze zdenerwowania. Najbardziej przykro mi było, gdy zarzucano mi złośliwość, a ja nie chciałem nikomu robić przykrości. Teraz już wiem czym to wszystko było spowodowane i żałuję, że nikt wtedy nie mówił o ADHD. Gdy widzę, że mój syn ma podobne problemy, staram się go wspierać i tłumaczyć, czym to jest spowodowane – pisze Marcin.
Mówili o mnie: słomiany zapał, nigdy nie skończy tego co zaczęła, buja w obłokach zamiast się skupić. Myśli o głupotach zamiast o tym co nauczyciel mówi na lekcjach i takie są skutki – relacjonuje Aneta
Dziś wiedza o ADHD jest zdecydowanie większa. Zaburzenie jest dobrze przebadane i już chyba tylko nieliczni powątpiewają w jego istnienie.
Objawy ADHD
Najważniejsze objawy ADHD to:
- zaburzenia koncentracji uwagi,
- impulsywność,
- nadruchliwość.
U każdego pacjenta z ADHD ich nasilenie może być bardzo różne. Jedna osoba będzie przejawiała przede wszystkim nadruchliwość, inna zaburzenia uwagi, a u jeszcze innej, na pierwszy rzut oka będzie widoczna główne impulsywność. Dlatego wyróżnia się trzy typy tego zespołu: typ nieuważny, typ hiperaktywny-impulsywny oraz typ mieszany (występują w nim objawy zarówno typu nieuważnego jak i hiperaktywnego-impulsywnego).
Na pewno osobie, u której podejrzewa się ADHD powinien się przyjrzeć specjalista. Lekarz ustali, czy rzeczywiście mamy do czynienia z ADHD, czy też może problemy wynikają z czegoś innego.
Najłatwiej zauważalna w ADHD jest chyba nadruchliwość, czyli trudność w wysiedzeniu w jednym miejscu. Częściej obserwuje się ją u chłopców. W przypadku dziewczynek z ADHD występuje rzadziej, dlatego czasami właśnie u nich ADHD może być trudniejsze do zauważenia. Jednak z nadruchliwością, choć jest uciążliwa, dotknięte tą chorobą osoby uczą się sobie radzić. Dużą trudnością w nauce jest problem z uwagą, niemożność skupienia się na jednej rzeczy przez dłuższy czas.
ADHD i inne problemy
ADHD często występuje razem z innymi problemami psychicznymi. Według badań osoby z tą dysfunkcją częściej zmagają się z takimi problemami jak: uzależnienia, depresja, a nawet choroby somatyczne. Naukowcy ze szwedzkiego Instytutu Karolinska oraz Uniwersytetu w Örebro potwierdzili, że dorośli z ADHD są „dwa razy bardziej zagrożeni rozwojem przynajmniej jednej choroby sercowo-naczyniowej w porównaniu do osób bez ADHD”. Zespół, który doszedł do takiego wniosku przeanalizował dane 5 mln dorosłych mieszkańców Szwecji, w tym 37 tys. cierpiących na ADHD. Obserwacja prowadzono przez prawie 12 lat.
ADD – zaburzenie koncentracji uwagi
ADD – zaburzenie koncentracji uwagi (z ang. Attention Deficit Disorder) jest zaburzeniem neurobiologicznym, podtypem ADHD, w którym nie występuje nadruchliwość. Hiperaktywność jest dość łatwym do zauważenia objawem, dlatego ADHD rozpoznaje się szybciej niż ADD. Tymczasem zaburzenia koncentracji uwagi są bardzo uciążliwe i dla dzieci, i dla dorosłych. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mają duże problemy z organizacją w życiu codziennym, zarówno w domu, jak i w szkole lub pracy. Utrzymanie uwagi na jednym zadaniu przez dłuższy czas jest dla nich niezwykle trudne, dlatego trudno im się wywiązać z powierzonych im zadań. Mają zaległości w nauce i pracy. Złe oceny, uwagi nauczycieli dotyczące nieuważania na lekcji, pretensje rodziców związane z niewykonywaniem na czas domowych obowiązków mogą skutkować obniżoną samooceną i zaburzeniami nastroju. Badania nad ADD sugerują, że nieleczenie tego zaburzenia może wiązać się z wystąpieniem w dorosłym życiu depresji i zaburzeń lękowych.
Osoby borykające się z tym zaburzeniem czasami przez otoczenie uważane są za żyjące we własnym świecie, oderwane od rzeczywistości, często pogrążające się w marzeniach, leniwe, nie lubiące się wysilać.
Objawy ADD to:
- słaba pamięć robocza,
- nieuważność,
- problemy ze skupieniem się przez dłuższy czas,
- problemy z funkcjami wykonawczymi.
W trakcie diagnozy, która wymaga uwzględnienia bardzo wielu czynników i jest niezwykle wymagająca, lekarz musi ustalić, czy problemy z uwagą nie wynikają z innych dolegliwości na przykład nie są powodem depresji, różnych stanów emocjonalnych związanych z problemami życiowymi itd.
Dorosłe osoby, u których diagnozowane jest ADHD najczęściej zgłaszają się do lekarza z powodu problemów z uwagą. Mają duże problemy ze skupieniem się na monotonnych czynnościach, które muszą wykonywać w pracy i na codziennych obowiązkach domowych. W przypadku dzieci najczęściej do wizyty u lekarza skłaniają rodziców impulsywne zachowania dziecka nieprzystające do wieku i jego nadruchliwość.
Różne sposoby lecznia
Wielu naukowców uważa, że najlepsze rezultaty, jeśli chodzi o leczenie ADHD otrzymuje się przez połączenie kilku metod. Chodzi o farmakoterapię, edukację i działania psychologiczne. Oczywiście są pacjenci, u których objawy prawie całkowicie znikają po podaniu leków, jednak zdecydowana większość zmagających się z tym problemem osób potrzebuje działań wielokierunkowych. Podanie leków nie rozwiąże problemów w nauce lub w kontaktach z rówieśnikami.
Duże badanie nad skutecznością terapii w przypadku ADHD, przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych pokazuje, że leki są najskuteczniejszą formą terapii. W Wielomodułowym Badaniu ADHD brało udział 570 dzieci, pochodzących z pięciu stanów USA i Kanady. Dzieci podzielono losowo na cztery grupy. W pierwszej uczestnicy otrzymywali leki, ale dawka nie była ściśle dopasowana, w drugiej grupie dawka była dobrana indywidualne do każdego uczestnika, w trzeciej stosowano tylko oddziaływania psychologiczne, a w czwartej połączono oddziaływania farmakologiczne i psychologiczne. Najlepiej radziły sobie dzieci z grupy ostatniej. Dodatkowo połączenie tych metod pozwoliło zmniejszyć dawkę podawanego dzieciom leku.
Rozmowa z psychiatrą Beatą Przybysławską z Propsyche
Jakie objawia się ADHD u dorosłych?
Beata Przybysławska, psychiatra: Według klasyfikacji chorób objawy jakie muszą wystąpić, aby zdiagnozować ADHD są takie same dla dzieci jak i dorosłych. Jedyne kryterium związane z wiekiem mówi o tym, że objawy muszą się pojawić przed 12 rokiem życia. Te objawy to: po pierwsze deficyt uwagi, po drugie nadruchliwość czy nadaktywność, po trzecie nadmierna impulsywność.
Zaburzenia uwagi mogą się przejawiać np.: spóźnieniami, nieumiejętnością organizacji dnia, pracy, nieumiejętnością dłuższego skupienia się, szybkim nudzeniem się, łatwym rozpraszaniem. Osoby z ADHD mają problemy z rozpoczęciem zadania, dokończeniem go, stąd niedokończone projekty.
Objawy te mają jednak trochę inną formę u dorosłych niż u dzieci.
U dorosłych dominują objawy wynikające z deficytu uwagi. Przychodzą do lekarza i mówią: nie mogę się skupić, kolejny powód to niemożność rozpoczęcia zadań. Nadruchliwość lub nadaktywność przyjmuje u nich takie formy jak na przykład: odczuwanie wewnętrznego niepokoju, nadmierna gadatliwość, niezdolność do odprężenia się, podobnie jak u dzieci niemożność wysiedzenia w wymuszonej pozycji przez dłuższy czas, a także podejmowanie ciągle jakiejś aktywności. Osoby dorosłe z ADHD uczą się kontrolować swoją nadmierną ruchliwość w sytuacjach społecznych wiedząc, że nie jest ona dobrze postrzegana. Dlatego trochę inaczej ona u nich wygląda. Natomiast jeśli chodzi o objaw nadmiernej impulsywności, u dorosłych widać go na przykład jako niecierpliwość w trakcie rozmowy, przerywanie rozmówcy, podejmowanie nowych prac, dążenie do nowych doznań, częsta zmiana partnerów, szybkie kończenie związków i wchodzenie w nowe, nieprzemyślane decyzje lub zakupy, niezwracanie uwagi na ryzyko. Zaburzenia uwagi mogą się przejawiać np. spóźnieniami, nieumiejętnością organizacji dnia, pracy, nieumiejętnością dłuższego skupienia się, szybkim nudzeniem się, łatwym rozpraszaniem. Osoby z ADHD mają problemy z rozpoczęciem zadania, dokończeniem go, stąd niedokończone projekty. To tylko niektóre z ich problemów.
Czy dla dorosłych pacjentów diagnoza ADHD to zaskoczenie?
Większość dorosłych pacjentów z ADHD, to osoby, które do tej pory takiej diagnozy nie miały. U lekarza pojawiają się, ponieważ więcej się o tym mówi, czytają o ADHD u dorosłych i analizują swoje zachowanie na przykład: w dzieciństwie, podczas procesu edukacji i w dorosłych życiu dochodzą do wniosku, że już wtedy mieli objawy. Zaczynają więc szukać pomoc u psychiatry, część osób kontynuuje leczenie od dzieciństwa lub okresu młodzieńczego, ale zdarzają się także osoby, które przychodzą z jakimiś dolegliwościami, a psycholog lub psychiatra może zasugerować, że podłoże tych problemów to właśnie ADHD.
Jaki dolegliwości mogą ich skłonić do wizyty u lekarza?
Przychodzą z zaburzeniami nastroju, lękowymi, zaburzeniami snu. Obszerne badanie psychiatryczne wykazuje, że nie są to pierwsze objawy. Widzimy, że u tych osób występują częste zmiany nastroju, zmiany pracy, są to osoby które często funkcjonują poniżej swoich możliwości intelektualnych, nie wykorzystają ich w pełni, ze względu na to, że unikają na przykład podejmowania zadań z obawy przed tym, że nie będą w stanie ich dokończyć. Takie osoby częściej powodują wypadki, mają problemy z substancjami psychoaktywnymi, często cierpią na zaburzenia nastroju.
Jak wygląda leczenie ADHD u dorosłych?
U dorosłych leczy się ADHD farmakoterapią. Istotna jest także psychoedukacja. Nabycie wiedzy na temat tego, co mi jest, już bardzo odciąża psychicznie pacjenta. Inne metody to psychoterapia i coaching, który uczy pacjenta organizacji dnia, planowania zadań, sposobu zaczynania zadań i ich kończenia. Jeśli chodzi o farmakoterapię, leki pierwszego rzutu to leki psychostymulujące, w Polsce jest tylko jeden taki lek: metylofenidat. Ten lek jest stosowany zarówno u dzieci jak i dorosłych z ADHD. Lekiem drugiego wyboru, jeśli pierwszy nie jest skuteczny, jest atomoksetyna. Co istotne i niekorzystne leki te, nie są dla dorosłych refundowane, więc ich koszty są naprawdę spore. Trzecim lekiem jest bupropion, to lek przeciwdepresyjny.
Czy trudno rozpoznać ADHD u dorosłych?
Diagnostycznie pacjent dorosły z objawami ADHD jest o wiele trudniejszy niż dziecko. Ponieważ zazwyczaj przychodzi on do lekarza „ubrany” w dodatkowe problemy, mogą to być takie objawy jak: uczucie wewnętrznego niepokoju, uzależnienie. Nie zawsze gdy robimy wywiad uzyskamy od razu informacje świadczące o tym, że problem wystąpił już w dzieciństwie. Czasami możemy stwierdzić ADHD później, po kilku spotkaniach.
