Depresja – objawy, przyczyny, leczenie depresji

Ciągłe poczucie smutku, pesymistyczne myśli dotyczące przyszłości, brak energii, obojętność, spadek poczucia własnej wartości, trudności w skupieniu myśli – to tylko niektóre z możliwych objawów depresji.

W życiu każdego człowieka pojawiają się czasem takie stany, w których czuje smutek lub przygnębienie. Zdarza się, że osoba doświadczająca takiego stanu mówi o sobie, że ma depresję. Często jednak odczuwanie przykrych emocji jest adekwatną reakcją na pojawiające się w życiu wydarzenia.

Depresja jest stanem o wiele bardziej niebezpiecznym. Jest to poważna choroba, która w znacznym stopniu utrudnia codzienne funkcjonowanie, a kiedy jej symptomy są znacznie nasilone może je całkowicie uniemożliwić. Depresja może dotknąć każdego – niezależnie od wieku, płci, wykształcenia lub statusu socjoekonomicznego. Może pojawić się ona pod postacią pojedynczego epizodu lub być stanem nawracającym.

Depresja jest coraz powszechniejsza

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia depresja jest najczęściej występującym zaburzeniem psychicznym i czwartym najpoważniejszym problemem zdrowotnym, z którym zmagają się ludzie na całym świecie. Szacuje się, że w tej chwili na świecie choruje kilka procent całej populacji, zaś w ciągu całego życia – kilkanaście procent doświadczy epizodu depresyjnego. W Polsce na depresję cierpi ok. 1,5 miliona osób. Liczba ta może być niedoszacowana ze względu na to, że nie wszystkie osoby doświadczające niepokojących objawów zgłaszają się po pomoc do specjalistów np. psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Pomimo tego, dane te są przytłaczające. Specjaliści uważają, że w najbliższych latach depresja będzie drugą najgroźniejszą chorobą, zaraz po chorobie niedokrwiennej serca.

Depresja występuje dwukrotnie częściej u kobiet, niż u mężczyzn. Wiąże się to ze zmianami hormonalnymi a także występowaniem depresji w okresie poporodowym. Z roku na rok odnotowuje się coraz więcej zachorowań wśród dzieci i młodzieży. W przypadku dzieci i młodzieży depresja może mieć przebieg mniej typowy i różnić się od objawów, które zazwyczaj kojarzymy z osobami dorosłymi, jak obniżony nastrój, brak motywacji do pracy, nauki, czy myśli rezygnacyjne. U młodzieży częściej pojawia się rozdrażnienie, potrzeba buntu, zaburzenia zachowania.

Depresja należy do tzw. zaburzeń nastroju, czyli zaburzeń, których objawy koncentrują się zwykle wokół nieprawidłowej regulacji nastroju. Do podstawowych objawów depresji należą:

• obniżenie nastroju, które utrzymuje się przez większość czasu (ciągłe uczucie smutku, rozpaczy, obojętności) – stan ten jest niezależny od zewnętrznych okoliczności – nie mija pod wpływem przyjemnych wydarzeń,
• utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania radości przy podejmowaniu działań, które dotychczas dawały przyjemność (anhedonia) – osoba chora zaprzestaje dotychczasowych aktywności lub wykonuje je bez satysfakcji, z poczucia obowiązku,
• zmniejszenie energii prowadzące do dużego zmęczenia nawet po niewielkim wysiłku oraz zmniejszenia aktywności i spowolnienia psychoruchowego.

Aby rozpoznać depresję objawy te muszą utrzymywać się przez okres co najmniej dwóch tygodni. Objawy te należy odróżnić od stanów i emocji, które są naturalną reakcją na sytuacje niepowodzeń lub strat. Na przykład osoba, która straciła kogoś bliskiego i przeżywa z tego powodu znaczny smutek, podejmuje jednak zwykłe aktywności i jest w stanie przeżywać przyjemność – nie choruje na depresję, a przeżywa żałobę.

Poza powyższymi objawami mogą wystąpić także inne, często będące z nimi w związku:

• spadek poczucia własnej wartości, zaufania do siebie,
• nadmierne, nieadekwatne poczucie winy, wrażenie sprawiania zawodu najbliższym, wrażenie bycia ciężarem dla otoczenia i świata,
• pesymistyczne myśli dotyczące przyszłości,
• trudności w skupieniu się, myśleniu, podejmowaniu decyzji,
• zaburzenia pamięci,
• urojenia,
• bezsenność lub wzmożona senność,
• zmniejszenie masy ciała pomimo braku stosowania diet albo zwiększenie masy ciała,
• pobudzenie psychoruchowe (gdy występuje lęk) lub spowolnienie (które jest zauważalne dla otoczenia, a nie stanowi jedynie subiektywnego poczucia pacjenta),
• lęk, uczucie stale występującego napięcia oraz zamartwianie się,
• spadek popędu seksualnego, spadek odczuwanej przyjemności z życia seksualnego ,
• nawracające myśli o śmierci, myśli i tendencje samobójcze.

Osoba w ciężkiej depresji może nie być w stanie wykonać nawet najprostszych czynności takich jak mycie, ubieranie a nawet wstanie z łóżka. Każde działanie może okazać się zbyt męczące i stanowić barierę nie do przekroczenia. Zdarza się, że osoba taka musi pozostawać pod opieką innych, ponieważ sama nie jest w stanie funkcjonować. Niekiedy osoby z depresją mogą mieć wrażenie, że ich ciało przestało funkcjonować – serce przestaje bić, układ pokarmowy nie działa poprawnie, pojawiają się nawet kłopoty z oddychaniem. Może być to wynik urojeń związanych z chorobą. Urojenia te dotyczyć mogą także poczucia winy, bycia grzesznym, niegodnym życia.

Występowanie poszczególnych objawów a także ich nasilenie u różnych osób może znacznie się różnić. W przypadkach lekkich i łagodnie umiarkowanych mogą utrudniać, ale nie uniemożliwiać wykonywanie obowiązków i pełnienie ról społecznych. Z kolei depresja w stopniu ciężkim może praktycznie uniemożliwiać normalną aktywność. Przebieg depresji może różnić się także w zależności od rodzaju zaburzenia, w jakim występuje. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 wyróżnia następujące postacie zaburzeń depresyjnych:

• epizod depresyjny – kiedy objawy wystąpiły pierwszy raz w życiu i trwają co najmniej 2 tygodnie,
• zaburzenia depresyjne nawracające – rozpoznawane są wówczas, gdy u pacjenta wystąpiły co najmniej dwa epizody dużej depresji, zaś nie występowały objawy maniakalne,
• epizod depresyjny w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych – w zaburzeniu tym poważne stany depresyjne przeplatają się z objawami maniakalnymi, takimi jak nieadekwatnie wzmożony nastrój i zwiększona ilość energii,
• dystymia – objawy występują w mniejszym nasileniu niż w epizodzie depresyjnym, ale utrzymują się co najmniej dwa lata,
• depresja poschizofreniczna – przejawia się wystąpieniem objawów depresyjnych po epizodzie zaostrzenia psychozy w przebiegu schizofrenii,
• organiczne zaburzenia depresyjne – mogą być wywołane przez różne stany wiążące się z dysfunkcją mózgu spowodowane pierwotną chorobą mózgu, chorobami układowymi, substancjami toksycznymi, chorobami endokrynnymi lub innymi chorobami somatycznymi.

Przyczyny depresji

Przyczyny powstawania depresji są złożone i nie do końca poznane. Ze względu na przyczyny depresje można podzielić na depresje endogenne (znaczenie mają czynniki genetyczne, zaburzenia hormonalne, struktury mózgu, działania neurotransmiterów), depresje egzogenne (występujące w przebiegu różnych chorób, stosowania niektórych leków lub substancji, np. alkoholu, amfetaminy) oraz depresje psychogenne (związane z wydarzeniami życiowymi – poważnymi zmianami, stratami, niepowodzeniami).

Przyczyny te mogą współistnieć, a nawroty choroby – niezależnie od jej podłoża – mogą być poprzedzone różnorodnymi życiowymi zdarzeniami.

Niezależnie od rodzaju i jej podłoża depresja jest chorobą, która znacząco obniża jakość życia i powoduje cierpienie, zwiększa ryzyko wystąpienia innych chorób, utrudnia funkcjonowanie zawodowe oraz społeczne. W znacznie nasilonej depresji chorzy nie są w stanie wykonywać pracy zawodowej i obowiązków domowych, a w najcięższych przypadkach zaspokajać nawet podstawowych potrzeb życiowych.

Poczucie niesprawności fizycznej i psychicznej prowadzi do unikania kontaktów społecznych a z czasem – całkowitej izolacji. Znacznie może się zmienić wygląd osoby chorej – wydaje się ona starsza, jest przygarbiona, zaniedbana, mimika jest uboga i wyrażająca cierpienie.

Depresja a stany lękowe i myśli samobójcze

Niekiedy dominujące stają się objawy lęku i niepokoju ruchowego związanego z poczuciem zagrożenia i silnym przekonaniem o winie, oczekiwaniem kary, spodziewaniem się katastrofy. Znacznie nasilony lęk może prowadzić do objawów takich jak: przyspieszenie czynności serca, podwyższenie ciśnienia tętniczego, spłycenie oddechu, uczucia zaciskania w gardle albo w klatce piersiowej. Zdarza się także, że znaczne przygnębienie bywa maskowane przez dodatkowe objawy takie jak dolegliwości bólowe, rozdrażnienie, stosowanie substancji psychoaktywnych oraz leków uspokajających.

Depresja powoduje brak zdolności do cieszenia się życiem i optymalnego funkcjonowania. W stanie obniżonego nastroju, braku sił fizycznych i psychicznych, bezsenności oraz ciągłego lęku trudno wierzyć, że sytuacja może się poprawić. W efekcie mogą pojawić się myśli i tendencje samobójcze, jako jedyne możliwe rozwiązanie. Szacuje się, że samobójstwo jest przyczyną 15-25% zgonów wśród chorych na depresję. Drugą przyczyną przedwczesnej śmierci są choroby somatyczne, ponieważ chorzy na depresję stanowią grupę podwyższonego ryzyka występowania chorób układu krążenia, oddechowego, pokarmowego, cukrzycy. Nierzadko chorzy na depresję nie stosują się do zaleceń lekarskich, co dodatkowo pogarsza rokowanie.

Rozpoznanie depresji opiera się na dokładnym zebraniu wywiadu oraz badaniu stanu psychicznego pacjenta przez lekarza psychiatrę. Powinny zostać zebrane informacje na temat współistniejących chorób – mogą stanowić czynnik ryzyka depresji lub nasilać jej przebieg. Istotne są także informacje na temat stosowanych leków, suplementów diety oraz używek – np. niektóre leki stosowane w kardiologii, endokrynologii lub dermatologii mogą nasilać lub wywoływać objawy depresyjne, zaś używki mogą stanowić próbę samoleczenia i prowadzić do uzależnienia jako powikłania depresji.

Pomocne w diagnozie i monitorowaniu postępów leczenia mogą okazać się również testy psychologiczne (np. inwentarz depresji Becka, skala depresji Hamiltona).

Leczenie depresji: leki przeciwdepresyjne, psychoterapia

Leczenie depresji dostępnymi współcześnie metodami jest z reguły skuteczne – u większości pacjentów dochodzi od ustąpienia objawów. Rodzaj i przebieg leczenia zależy między innymi od nasilenia objawów oraz ich rodzaju.

Terapia z reguły prowadzona jest w trybie ambulatoryjnym, jednak w przypadku nasilonych myśli samobójczych, tendencji samobójczych i ciężkich epizodów z objawami psychotycznymi, powinno odbywać się w warunkach szpitalnych. Podczas leczenia bardzo duże znaczenie ma ustalenie z pacjentem planu terapeutycznego oraz jego udział w procesie leczenia. W tym celu powinna być prowadzona psychoedukacja, mająca na celu poszerzenie wiedzy pacjenta o chorobie i jej leczeniu, a także poprawę współpracy w proponowanym leczeniu.

Jeżeli szukasz dobrego lekarza psychiatry, by podjąć leczenie depresji, więcej o naszej ofercie leczenia psychiatrycznego przeczytasz tutaj.

Farmakoterapia jest współcześnie główną metodą leczenia depresji. Równoległa praca psychoterapeutyczna może dodatkowo wzmocnić i utrwalić działanie leków, a także przeciwdziałać nawrotom. Wyboru konkretnego leku dokonuje lekarz psychiatra po analizie występujących objawów, chorób współistniejących oraz innych przyjmowanych przez chorego leków.

Leczenie depresji przebiega w kilku fazach. Na początku odbywa się leczenie aktywne, które ma na celu ustąpienie objawów lub ich znaczne zredukowanie. W tym czasie wizyty lekarskie są częste w celu monitorowania stanu osoby chorej. Kolejna faza to leczenie podtrzymujące i profilaktyczne, mające utrzymać remisję i zapobiec nawrotom choroby.

Nowoczesne leki przeciwdepresyjne są skuteczne oraz bezpieczne. Wokół ich stosowania nadal funkcjonuje wiele mitów i obaw. Co należy wiedzieć o lekach przeciwdepresyjnych:

• nie działają od razu – na ich efekt trzeba poczekać ok. 4-8 tygodni,
• leki przeciwdepresyjne nie uzależniają,
• leki powinny być przyjmowane codziennie, o stałych porach, zgodnie z zaleceniem lekarza psychiatry; nie mają działania doraźnego, a więc nie należy modyfikować dawki w zależności od bieżącego samopoczucia,
• przyjmowaniu leków przeciwdepresyjnych mogą towarzyszyć, szczególnie w początkowych tygodniach, działania niepożądane; z reguły mają charakter łagodny i przejściowy,
• nie należy ich gwałtownie odstawiać, gdyż często wiąże się to z ryzykiem wystąpienia nasilonych działań niepożądanych.

Poza farmakoterapią pacjentom zaleca się psychoterapię. W epizodach o nasileniu łagodnym i umiarkowanym psychoterapia jest równie skuteczna jak farmakoterapia i może stanowić samodzielną metodę leczenia. Gdy choroba jest bardziej nasilona psychoterapia stanowi leczenie wspomagające. Dzięki prowadzonej psychoterapii chory ma możliwość przyjrzenia się swoim trudnościom oraz może wykształcić umiejętności radzenia sobie z nimi, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko nawrotu choroby. Największe szanse na wyleczenie są wtedy gdy lekarz psychiatra oraz psychoterapeuta współpracują ze sobą.

Więcej o tym, czym zajmują się psycholog, psychoterapeuta i lekarz psychiatra przeczytasz tutaj.

Piśmiennictwo:

Bilikiewicz, A. (2009). Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo PZWL.
Cierpiałkowska, L., Sęk, H., (red.). (2006). Psychologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo PWN.