Depresja i trudne zachowania młodzieży

W przypadku młodzieży depresja miewa bardziej zróżnicowany i mniej typowy przebieg, aniżeli ma to miejsce w przypadku osób dorosłych.

„Skąd bierze się smutek młodości? Gwałtowne przestrojenie biologiczne odbija się w obrazie subiektywnym w postaci niepokoju, wzmożonej agresji, nieokreślonych tęsknot, chęci wypróbowania swych sił, buntu przeciw środowisku domowemu itp. Wytwarza się swoisty dla młodości chaos uczuciowy – uczucia miłości przeplatają się z uczuciami nienawiści, agresji z lękiem, zachwytu ze wstydem itd. (…) Ten swoisty dla młodzieńczego okresu niepokój uczuciowy sprzyja powstawaniu skrajnych wahań nastroju.”¹

Objawy depresji u młodzieży Depresja młodzieży Bydgoszcz

Depresja jest podstępną i zdradliwą chorobą. Potrafi zakraść się do życia młodego człowieka niezauważona i stopniowo kawałek po kawałku odebrać radość z codziennego życia, nauki, kontaktów z przyjaciółmi i jakichkolwiek innych aktywności, które dotychczas sprawiały nam przyjemność. Depresja jest chorobą, o której istnieniu zbyt często zapominamy. Bywa, że jest mroczna i uderza nasze otoczenie ogromną pustką. Z drugiej strony, bywa też niestety na tyle subtelna, że miesiącami umyka nam i naszym najbliższym. Coś się psuje, coś nie działa, tak jak powinno, ale nie potrafimy zauważyć co to. Depresją nie jest przemęczenie po wielu dniach ciężkiej i intensywnej nauki lub przemijający stres egzaminacyjny. Depresja to także nie brak zainteresowania danym przedmiotem w szkole lub utrata chęci do uprawiania jednego sportu na rzecz innej aktywności.

Depresja młodzieży jest zarówno podobna, jak i różna od tej występującej u osób dorosłych. Choć w przyjętych klasyfikacjach chorób i zaburzeń psychicznych (ICD, DSM) nie wyróżnia się depresji u młodzieży jako oddzielnej jednostki, to z doświadczeń osób pracujących z młodzieżą i z badań jednoznacznie wynika, że w przypadku młodzieży depresja miewa bardziej zróżnicowany i mniej typowy przebieg, aniżeli ma to miejsce w przypadku osób dorosłych.

Depresja u osób dorosłych charakteryzuje się występowaniem następujących objawów wiodących: obniżenie nastroju, utrata zainteresowań i zdolności do radowania się (anhedonia), zmniejszenie energii prowadzące do wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności. Zauważa się także takie trudności jak osłabienie koncentracji i uwagi, niska samoocena i mała wiara w siebie, poczucie winy i małej wartości, pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości, myśli i czyny samobójcze, zaburzenia snu, zmniejszony apetyt. Gdy kilka z wymienionych objawów utrzymuje się ponad dwa tygodnie, psychiatra ma podstawy by rozpoznać depresję.

Depresja młodzieży (depresja młodzieńcza) miewa bardziej zróżnicowany obraz, aniżeli depresja osób dorosłych. Oprócz wymienionych powyżej objawów depresji należy zwrócić szczególną uwagę na zachowania mniej typowe dla samej depresji, a charakterystyczne dla okresu dojrzewania (np. bunt, negatywizm), które mogą w przebiegu depresji występować w bardzo dużym nasileniu. Psychiatra Antoni Kępiński wyróżnił cztery postaci depresji młodzieńczej¹:

• postać apatyczno-abuliczna – młoda osoba traci motywację do podejmowania wysiłku do pracy, nauki, a nawet do zabawy. Zaniedbuje się w nauce i godzinami potrafi bezczynnie siedzieć w domu lub przemieszczać się po mieście bez celu. Nic nie jest już interesujące. Młody człowiek zaniedbuje się w wyglądzie zewnętrznym. Uważa, że życie nie ma większego sensu, że nic dobrego się w życiu nie może wydarzyć, a wieczną nudę urozmaica niekiedy picie i konflikty z innymi.
• postać buntownicza – zauważyć można bardzo silne sprzeciwianie się autorytetom, rodzicom, nauczycielom, które swoim nasileniem wydaje się wykraczać poza normalny w tym wieku bunt młodzieńczy. Młoda osoba nie potrafi panować nad przeżywanym gniewem i wyładowuje go na zewnątrz w formie impulsywnych reakcji agresywnych lub w postaci „cichego oporu” – robienia na złość, upartej bierności, zaprzeczania potrzebie zależności. Niekiedy pojawia się autoagresja zarówno pod postacią samookaleczania się i prób samobójczych, jak i w formie niszczenia własnej kariery oraz zdrowia, chociażby poprzez używanie narkotyków, upijanie się, wchodzenie w konflikty z prawem. „Pod powierzchnią tego buntu kryją się zwykle smutek, poczucie bezsensu życia, brak wiary we własne siły, różnego rodzaju kompleksy.”¹
• postać rezygnacyjna – charakterystyczne jest bardzo pesymistyczne patrzenie w przyszłość, myślenie, że dorosłe życie to pasmo nieszczęść, a człowiek może w życiu tylko cierpieć. Młody człowiek nie jest zainteresowany myśleniem o przyszłym zawodzie, idzie przez życie po linii najmniejszego oporu, choć jeszcze niedawno wydawał się żywą i zaciekawioną życiem osobą. Nie wierzy w możliwość nawiązania bliskiej relacji z partnerem lub partnerką. Używki i kontakty seksualne stają się źródłem przyjemności, której nie są w stanie ofiarować młodej osobie rodzina, przyjaciele, ogólnie społeczeństwo.
• postać labilna – wahania nastroju są na tyle silne i częste, że utrudniają codzienne funkcjonowanie i realizację szkolnych obowiązków. Dominuje chęć „wygłupienia się”, pojawiają się ucieczki z domu, w stosunku do najbliższych pojawia się bunt i lekceważenie. W fazach, gdy pojawia się smutek i pustka, młoda osoba boleśnie odczuwa bezsens swojego życia, pojawia się autoagresja.

Jak już wielokrotnie pisałem  na tej stronie, nie sposób w postach na blogu oddać złożoności i międzyludzkiego zróżnicowania w zakresie zdrowia psychicznego. Poprzez niniejszy artykuł moim celem jest jedynie zwrócenie uwagi na pewne objawy osobom, które są zaniepokojone zachowaniem najbliższych lub zainteresowane są zagadnieniem. Jeśli podejrzewamy, że opisywany tutaj problem może dotyczyć naszych bliskich lub nas samych, powinniśmy udać się do psychologa lub psychiatry w celu zweryfikowania naszych obaw.

Ile razy słyszymy, że ten wiek tak ma, w tym wieku to normalne albo że szybko z tego wyrośnie, musi tylko poznać fajną dziewczynę/chłopaka. Czasem jednak ten moment nie nadchodzi, mijają kolejne miesiące, a sytuacja nastolatka się nie poprawia. Powinniśmy wówczas skorzystać z konsultacji specjalisty. Reagując w porę, możemy zaoszczędzić sobie i bliskim wiele cierpienia, a w niektórych przypadkach uratować komuś życie. Dane na temat samobójstw wśród nastolatków są alarmujące. Żarty czy rozmowy o samobójstwie powinny zawsze niepokoić i wyczulać naszą uwagę. Podobnie pozytywne wypowiadanie się na temat własnej śmierci. Mówienie takich rzeczy jak: byłoby lepiej, jakbym umarł lub nie ma już sensu żyć , nigdy nie powinno być ignorowane.

Depresja a depresyjność w okresie dojrzewania

Prawdą jest, że z młodzieńczej depresyjności się wyrasta. Często młoda osoba znajduje samodzielnie lub przy pomocy przyjaciół i bliskich sposoby poradzenia sobie z przeżywanymi trudnościami, stając się nierzadko osobą silniejszą emocjonalnie i dojrzalszą. Zwyczajnie dorasta.

Nie każde obniżenie nastroju i bunt w okresie dojrzewania są zatem przejawem depresji lub innych zaburzeń emocjonalnych. Kiedy ma się naście lat odczuwanie pewnego rozczarowania światem i chęć postawienia się otoczeniu są zjawiskami normalnymi i korzystnymi dla rozwoju człowieka. Jeżeli obniżenie nastroju przemija, młoda osoba nie zamyka się w sobie i dalej utrzymuje relacje, w których otrzymuje wsparcie i pomimo doświadczanych trudności jest w stanie czerpać satysfakcję i radość z różnych obszarów życia, a także wywiązywać się ze swoich obowiązków w szkole, to znak, że mamy raczej do czynienia z naturalną w tym wieku depresyjnością. Problem polega jednak na tym, że z bliska trudno jest zauważyć sytuację w pełni. W codziennym pędzie nie zauważymy wielu zmian w zachowaniu bliskich osób.

Odejdźmy na chwilę od samej depresji i spójrzmy na zdrowie psychiczne młodzieży szerzej. Co powinno zwracać naszą uwagę? Co może wskazywać, że nie radzę sobie z emocjami i być może trudno mi w pełni korzystać z życia? Jeśli jestem rodzicem, kiedy warto rozważyć wsparcie specjalisty? Uznając różnego rodzaju kryzysy w okresie dojrzewania za normę rozwojową, dr Piotr Drozdowski³, krakowski psychiatra, uważa, że sytuacja powinna nas niepokoić i skłaniać do wizyty u specjalisty, jeśli:

• w ciągu trzech lat pojawiają się minimum trzy kryzysy dezorganizujące funkcjonowania młodego człowieka;
• pojedynczy kryzys trwa dłużej niż trzy, cztery miesiące;
• młody człowiek jak gdyby funkcjonuje w żałobie, nie ma żadnych celów ani wizji przyszłości;
• w życiu młodego człowieka brak przyjaźni, bliskich relacji, identyfikacji religijnej, wartości grupowych;
• istnieje niejasność co do orientacji psychoseksualnej;
• występują reakcje hipermaniakalne (znaczne wzmożenie nastroju, zwiększona energia, aktywność i rozmowność, częste zaburzenia koncentracji, niezwykle dobre samopoczucie, któremu towarzyszą dodatkowe poczucie nieograniczonych możliwości, optymizmu i wiary w siebie, nierzadko połączone ze skłonnością do przeceniania własnych możliwości i podejmowania niepotrzebnego ryzyka);
• zauważamy wycofanie lub reakcje unikowe;
• występują działania antyspołeczne i przestępcze.

Wspomnianymi kryzysami dezorganizującymi życie nastolatka mogą być wszystkie wymienione objawy występujące w takim nasileniu, że młoda osoba nie jest w stanie wywiązywać się z obowiązków szkolnych, doświadczać przyjemności płynącej z kontaktów z innymi lub też posiadania zainteresowań i pasji. W kwestii niejasności co do orientacji psychoseksualnej, chodzi o sytuację, kiedy niejasność ta jest źródłem znacznego psychicznego dyskomfortu. Sama niepewność i potrzeba poszukiwania swojej tożsamości psychoseksualnej jest bowiem w tym okresie normalna.

Leczenie depresji młodzieńczej

Podstawową metodą leczenia depresji młodzieńczej jest tak jak w przypadku osób dorosłych psychoterapia, zarówno indywidualna jak i grupowa. Udowodnioną skuteczność w leczeniu depresji u młodzieży posiadają różne formy terapii. Są to zarówno psychoterapia poznawczo-behawioralna, jak i psychoterapia psychodynamiczna. Celem terapii jest nie tylko zniesienie lub złagodzenie objawów depresji, ale również  podniesienie samooceny, poprawa relacja z rówieśnikami, wsparcie młodej osoby w rozwijaniu efektywnych mechanizmów radzenia sobie z napięciem psychicznym oraz wzmocnienie poczucia własnych kompetencji. Przy dużym nasileniu objawów należy także skierować się po pomoc do lekarza psychiatry dzieci i młodzieży w celu rozważenia konieczności zastosowania leczenia farmakologicznego.

O prowadzonej w PROPSYCHE terapii, oferowanej pomocy psychologicznej i konsultacjach przeczytasz tutaj.

¹ Kępiński, A. (2004). Melancholia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

² Wilk, M. (2014). Diagnoza w socjoterapii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

³ Drozdowski, P. (1996). Adolescencja w ujęciu psychodynamicznym. Materiały dydaktyczne KCP. Kraków.